شعر قصیده چیست؟
تعریف قصیده
شرح: قصیده یا چکامه در واقع یک قالب شعر کلاسیک فارسی می باشد. شعر قصیده معمولاً بسیار بلند و بیشتر از ۱۴ بیت می باشد که بیشتر برای مدح، ذم، سوگواری، بزم، وصف طبیعت و موعظه سروده و بکار می رود. در این نوع قالب شعری مصراع اول با مصراع های زوج هم قافیه می باشند. در واقع تفاوت قصیده با غزل در همین تعداد ابیات و موضوع شعر می باشد. تعداد بیت های قصاید بستگی به مواردی همچون اهمیت موضوع، قدرت و قوت طبع شاعر و نوع قافیه و اوزان شعری دارد. به همین دلیل است که گاها در دیوان های شاعران قصیده سرا به قصیده های کمتر از بیست بیت یا متجاوز از ۱۷۰ یا ۲۰۰ بیت مواجه می شویم. قصیده میتواند بر وزنهای گوناگونی باشد.
قالب شعر قصیده از حیث مضمون و محتوا، از آغاز تا امروز دستخوش تغییراتی که می توان به اجمال به شرح زیر ذکر کرد شده است:
۱- در عصر سامانیان اغلب به مدح و ستایش در حد اعتدال و مبالغه های شاعرانه پرداخته میشده است.
۲- در زمان غزنویان و سلجوقیان به مدح و ستایش سلاطین و وزرا و امرا با تملق و چاپلوسی به حد غلو و افراط در طرح تقاضا به حد سوال و تکدی می رسیده است.
۳- ناصر خسرو نیز، با ایجاد تحول و انقلاب در مضمون قصیده، آن را در خدمت توجیه و تبیین مبانی اعتقادی آیین اسماعیلیان در آورد.
۴- سنایی غالب قصیده را به مضامین دینی و عرفانی و زهدیات و قلندریات تخصیص داد و شیوه ی وی توسط عطار، شمس مغربی، اوحدی، خواجو، جامی و دیگران دنبال شد.
۵- سعدی و به تبع وی سیف فرغانی قصیده را بیشتر در استخدام طرح مسائل اخلاقی و اجتماعی بیان کردند.
۶- از دوران مشروطیت به این سو، قصیده بیشتر در خدمت مسائل سیاسی، اجتماعی، میهنی و ملی و ستایش آزادی قرار گرفته و در تهییج عواطف و احساسات و تنویر افکار جامعه ی کتاب خوان نقش بسزایی را برجایی گذاشته است. شاخصترین قصاید از این نوع را می توان در دیوان ملک الشعرای بهار یافت.
قصیده نیز دارای اصطلاحاتی خاص خود می باشد. به بیت اول آن مطلع گفته می شود. به چند بیت ابتدایی قصیده تشبیب، نسیب و یا تغزل گفته شده که همان نقش مقدمه را دارد. تخلص به حلقه واسطه میان تغزل و مدح یا تنه اصلی شعر اطلاق شده. ابیات پایانی قصیده نیز معمولاً به ثنا و دعا اختصاص دارند. به لحاظ طولانی بودن قصیده و یکسان بودن قوافی، گاه شاعر مجبور به تجدید مطلع میشود. یعنی مصرع اول بیتی در اواسط قصیده با مصرع های زوج هم قافیه می شود. پس از آن شاعر اجازه دارد که قوافی تکراری با بخش قبلی را در شعر خود استفاده نماید. شاعرانی چون سعدی شیرازی وخاقانی شروانی در قصایدشان از روش تجدید مطلع بکار برده اند.
گردآوری و بازنشر: اس ام اس کده