ضرب المثل “آش نخورده و دهان سوخته”

به همراه ریشه یابی و تفسیر

شرح: ضرب المثل “آش نخورده و دهان سوخته” وقتی كسي‌ را متهم به اشتباه و گناهي كنند، ولي آن شخص اشتباهی نكرده باشد، از این متن استفاده می شود:‌ آش نخورده و دهان سوخته!
در روزگار قدیم، مردي در بازارچه شهر حجره پارچه فروشی داشت و شاگرد او پسر خوب، ليكن كمي خجالتي بود. روزي مرد بيمار شد و نتوانست به دكانش برود. شاگرد در دكان را باز كرد. قبل از ظهر به او خبر رسيد كه حال تاجر خوب نيست و بايد دنبال دكتر برود. پسرك در دكان را بست و دنبال دكتر رفت. دكتر به منزل تاجر رفت و او را معاينه كرد و برايش دارو نوشت. پسر بيرون رفت و دارو را خريد وقتي به خانه برگشت، ديگر ظهر شده بود. پسرك خواست دارو را بدهد و برود، ولي همسر تاجر که زن كدبانویی بود و دستپخت خوبي داشت و آش هاي خوشمزه او دهان هر كسي را  آب مي انداخت. خيلي اصرار كرد و او را براي ناهار به خانه دعوت کرد.
همسر تاجر براي ناهار آش پخته بودريال سفره را انداختند و كاسه هاي آش را گذاشتند. تاجر براي شستن دستهايش به حياط رفت و همسرش به آشپزخانه برگشت تا قاشق ها را بياورد. پسرك خجالتی  فكر كرد تا بهانه اي بياورد و ناهار را آنجا نخورد. فكر كرد بهتر است بگويد دندانش درد مي كند. دستش را روي دهانش گذاشتش. تاجر به اتاق برگشت و ديد پسرك دستش را جلوي دهانش گذاشته. به وی گفت: دهانت سوخت؟ حالا چرا اينقدر عجله كردي، صبر مي كردي تا آش سرد شود آن وقت مي خوردي؟
زن تاجر كه با قاشق ها از راه رسيده بود به تاجر گفت: اين چه حرفي است كه مي زني؟ آش نخورده و دهان سوخته؟ من كه تازه قاشق ها را آوردم. تاجر تازه متوجه شد كه چه اشتباهي كرده است. از آن‌ به بعد، وقتي‌ كسي‌ را متهم به گناهي كنند ولي آن فرد گناهي نكرده باشد، گفته‌ مي‌شود:‌ آش نخورده و دهان سوخته! شرحی بود بر گلچین ضرب المثل های معروف فارسی

(ضرب المثل “آفتابی شدن”)

با ریشه یابی و تفسیر ضرب المثل

شرح: ضرب المثل “آفتابی شدن”، را برای کسی به کار می برند که پس از مدتی دراز از محل خود خارج شده و خود را نشان می دهد و در انظار ظاهر میگردد.
کم آبی و نیز وضعیت کوهستانی و شیب مناسب اغلب اراضی فلات ایران موجب آن گشت که ایرانیان با حفر قنات ها و استفاده از آب های زیر زمینی بخش بزرگی از بیابان های بی آب و علف کشور را به مزارع و باغات سرسبز و خرم مبدل گردانند.
در آن زمان که آب قنات به مظهر قنات می رسید و از زمین خارج می شد، می گفتند که آب آفتابی شده است، یعنی از تاریکی خارج شده و به آفتاب و روشنایی رسیده است. این عبارت اینک برای کسانی که پس از مدت ها از انزوا خارج شده و خود را نشان می دهند به کار برده می شود. شرحی بود بر معنای ضرب المثل آفتابی شدن.

ضرب المثل “آب زیر کاه”

به همراه تفسیر و ریشه یابی

شرح: ضرب المثل “آب زیر کاه” در باره کسی به کار می رود که در لباس دوستی و خیر خواهی برای دستیابی به اهداف خود، پایه مکر و عذر و حیله بنا می کند و دیگران را فریب داده و به آنها خیانت می کند.
در زمانهای قدیم برخی از قبایل که به علت ضعف و ناتوانی، جز از طریق مکر و حیله یارای مبارزه و مقابله با دشمن را نداشتند، در مسیر حرکت دشمن که از میان مزارع و کشتزارها می گذشت باتلاق هایی پر از آب حفر میکردند و روی آن را بصورت طبیعی با کاه و علف می پوشانند تا دشمن هنگام عبور از این مناطق درآن ها افتاده و غرق شود. بدین ترتیب پیشتازان سپاه دشمن و سوارکاران آن ها در این باتلاق های سرپوشیده می افتادند و با کند شدن پیشروی آنان، این فرصت برای مدافعان آن منطقه فراهم می گردید تا سپاه خود را آماده و تجهیز نمایند. شرحی بر ضرب المثل های قدیمی ادبیات فارسی

(ضرب المثل “آبشان از یک جوی نمی گذرد”)

به همراه ریشه یابی و تتفسیر ادبی

شرح: ضرب المثل “آبشان از یک جوی نمی رود”، هرگاه میان دو یا چند تن در انجام کاری توافق و سازگاری وجود نداشته باشد از این ضرب المثل برای نشان دادن رابطه آنان استفاده می شود.
در زمان های گذشته آب گیری و آب یاری مزارع و باغات جنبه حیاتی داشت و این وضعیت بسیار شدیدتر بود، زمانیکه نوبت آب می شد و آب در جوی ها راه می افتاد هر کس کوشش می کرد پیش از آن که جریان آب قطع شود زودتر آب خود را بگیرد و این عجله و شتابزدگی و عدم رعایت نوبت و حق تقدم دیگران سبب می شد که کشاورزان هنگام آب گیری گاه با داس و بیل و چوب به جان یکدیگر بی افتند و یکدیگر را زخمی و حتا به قتل برسانند. بنابراین و برای جلوگیری از پیش آمدن چنین مشاجراتی بود که هرکس کوشش می کرد آب مورد نیاز خود را از جویی برندارد که آنانی که با او مشاجره دارند از آن بر می دارند و از این رو است که اکنون این ضرب المثل “آبشان از یک جوی نمی گذرد” را در مورد کسانی به کار می برند که بر سر موضوعی با یکدیگر مخالفت و با هم مشاجره دارند. شرحی بود بر ضرب المثل های قدیمی و معروف فارسی

معنا و تفسیر ضرب المثل

“آب از سرچشمه گل آلود است”

شرح: ضرب المثل آب از سرچشمه گل آلود است، ریشه این ضرب المثل مصداق بی کفایتی و تدبیر نادرست شخصی که در رأس آن امور می باشد، سرچشمه می گیرد، چرا که تا آب از سرچشمه گل آلود نباشد، تیرگی به آن نمی گذرد و زلالی و روانی آن حفظ می شود. این ضرب المثل، از زبان بیگانه به فارسی ترجمه شده است.
گویند که خلفای اموی جمعا ١۴ نفر بوده اند، که ازسال ۴١ تا ١٣۶ هجری در سرزمین پهناور اسلامی خلافت می کرده اند. در میان ایشان هیچ یک در مقام فضیلت و تقوی همتای خلیفه هشتم، عمر بن عبدالعزیز، نبوده است. این خلیفه تعالیم اسلامی را تمام و کمال اجراء می کرده است. دوران کوتاه خلافتش توام با عدل و داد بود و بدون تکلف و تجمل زندگی می کرد. روزی این خلیفه از عربی شامی پرسید: عاملان من در دیار شما چه می کنند و رفتارشان چه گونه می باشد؟
عرب شامی با تبسمی رندانه بگفت: اذا طابت العین، عذبت الانهار، یعنی چون آب در سرچشمه صاف و زلال باشد، در نهرها و جویبارها نیز صاف وزلال خواهد بود.
میرخواند این سخن را از افلاطون می داند که گفت: پادشاه مانند جوی بسیار بزرگ آب است که به جوی های کوچک منشعب می شود. پس اگر آنجوی بزرگ شیرین باشد، آب جوی های کوچک را بدان منوال توان یافت و اگر تلخ باشد، همچنان.
فریدالدین عطار نیشابوری این سخن را به عارف عالی قدر ابوعلی شقیق بلخی نسبت داده، که چون قصد کعبه کرد و به بغداد رسید، هارون ارشید او را بخواند و بگفت: مرا پندی ده! شقیق ضمن مواعظ حکیمانه پاسخ داد: تو چشمه ای و عمال جوی ها. اگر چشمه روشن بود، تیرگی جوی ها زیان ندارد، اما اگر چشمه تاریک بود، به روشنی جوی هیچ امید نبود.
در هر صورت این سخن از هرکس و هر کشوری باشد، ابتدا به زبان عرب در آمده و ار آن جا به زبان فارسی منتقل گشته است. ولی به مصداق “الفضل للمتقدم” باید ریشه عبارت بالا را در گفتار افلاطون جست که بعد ها متاخران آن را به صور و اشکال مختلف در آورده اند…. ریشه ضرب المثل فارسی آب از سرچشمه گل آلود است